Μήνυμα αισιοδοξίας είναι η παρουσία δύο σπάνιων και παγκοσμίων απειλούμενων ειδών στις λίμνες Βεγορίτιδα και Πετρών στο νομό Φλωρίνης. Στη διάρκεια του προγράμματος που υλοποιεί στην περιοχή η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σε συνεργασία με τον Δήμο Αμυνταίου από το 2003 διαπιστώθηκε το φώλιασμα ζευγαριών χρυσογέρακου (Falco biarmicus) και βαλτόπαπιας (Aythya nyroca).

Το χρυσογέρακο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά καθώς εφόρμησε για να πιάσει έναν κατσουλιέρη (Galerida cristata) τον οποίο μετέφερε στην συνέχεια σαν τροφή στην φωλιά του σε απόκρημνα βράχια. Για τρεις μήνες παρακολουθήσαμε συστηματικά αυτή τη φωλιά έως ότου οι τρεις νεοσσοι μεγάλωσαν και πέταξαν. Τα πουλιά κυνηγούσαν, κοντά στην λίμνη Βεγορίτιδα, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά. Εντυπωσιακή ήταν η σκηνή εφόρμησης σε ένα σμήνος ψαρονιών. Το σμήνος με περισσότερα από 1500 πουλιά έκανε εντυπωσιακούς ελιγμούς καταφέρνοντας να ξεφύγει τελικά από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις.

Το χρυσογέρακο με εξάπλωση γύρω από την Μεσόγειο και την Αφρική έχει χαρακτηριστεί παγκοσμίως απειλούμενο είδος. Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία της Ορνιθολογικής τα ζευγάρια των χρυσογέρακων στην Ελλάδα έχουν εκτιμηθεί σε 37-56.
Οι απόκρημνες βραχώδεις εκτάσεις που περιβάλλουν την Βεγορίτιδα αποτελούν ασφαλές καταφύγιο και χώρο φωλιάσματος για πολλά είδη αρπακτικών πουλιών (αετογερακίνα, πετρίτης, χρυσαετός κ.α). Οι εκτάσεις αυτές είναι οι σημαντικότερες στον Νομό Φλωρίνης για τα αρπακτικά πουλιά. Αντίθετα απ’ την γενική πεποίθηση ότι τα αρπακτικά είναι πουλιά των ψηλών βουνών, τα περισσότερα είδη προτιμούν τα χαμηλότερα υψόμετρα, αν υπάρχουν ασφαλείς θέσεις φωλιάσματος. Αυτό συμβαίνει διότι χαμηλότερα, στα πιο ζεστά και με μεγαλύτερη ποικιλία τοπία, υπάρχει περισσότερη διαθέσιμη τροφή αν ο άνθρωπος δεν έχει αλλοιώσει σοβαρά το περιβάλλον.

Στη λίμνη Πετρών αντίθετα πόλο έλξης αποτελούν τα υγρά λιβάδια τα οποία με την άφθονη τροφή που διαθέτουν προσελκύουν παρυδάτια πουλιά. Στα υγρά λιβάδια που πλημμυρίζουν με γλυκό νερό τον χειμώνα και την άνοιξη και διατηρούν υψηλή υπόγεια στάθμη το καλοκαίρι αναπαράγονται αμφίβια και ψάρια. Αυτά αποτελούν τροφή για την μικτή αποικία ερωδιών (λευκοτσικνιά, κρυπτοτσικνιά, νυκτοκόρακα, σταχτοτσικνιά) και λαγγόνας που βρίσκονται στη λίμνη Πετρών.

Όταν όμως η στάθμη των νερών πέφτει, τα λιβάδια αυτά εξαφανίζονται και στην άκρη της λίμνης φαίνονται μόνο οι καλαμιώνες. Οι καλαμιώνες αυτοί έχουν λίγα ανοίγματα στο εσωτερικό τους και σ’ αυτά παρατηρήσαμε την σπάνια βαλτόπαπια. Στις όχθες της Πετρών υπάρχουν λόφοι που προσφέρουν πολλά κατάλληλα σημεία για να στήσει κανείς τηλεσκόπιο. Έτσι μπορούσαμε να παρατηρούμε τα ώριμα πουλιά και τους νεοσσούς τους να κινούνται στα μικρά ανοίγματα στο κέντρο του καλαμιώνα όπου σύχναζαν. Εκτιμούμε ότι το 2003 φωλιάσανε τέσσερα με πέντε ζευγάρια. Η βαλτόπαπια όπως και το χρυσογέρακο είναι παγκοσμίως απειλούμενο είδος. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι υπάρχουν 100 -190 ζευγάρια.

Και στις δύο λίμνες είναι τακτική η παρουσία του επίσης παγκοσμίως απειλούμενου αργυροπελεκάνου Pelecanus crispus. Οι αργυροπελεκάνοι, που προστατεύονται πλέον επαρκώς στην Πρέσπα, τρέφονται και στις γύρω από την Πρέσπα λίμνες της Φλώρινας, της Καστοριάς και της Κοζάνης.


 

Τέσσερις λίμνες – Ένα οικοσύστημα

Οι λίμνες Βεγορίτιδα και Πετρών που βρίσκονται σε απόσταση 2 χλμ μόλις, αποτελούν ουσιαστικά ένα ενιαίο σύστημα υγροτόπων μαζί με τις υπόλοιπες λίμνες του οροπέδιου του Αμυνταίου Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη που βρίσκονται σε απόσταση 12 χλμ. Τα πουλιά που φωλιάζουν στη λίμνη Πετρών τρέφονται και στην Βεγορίτιδα, τη Ζάζαρη και τη Χειμαδίτιδα.

Η Βεγορίτιδα, η οποία σε αντίθεση με τις άλλες λίμνες του οροπέδιου δεν παγώνει το χειμώνα, γίνεται καταφύγιο για χιλιάδες υδρόβια πουλιών που έρχονται από τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα καθώς και τον υγρότοπο του ¶γρα.

Εκτός από την σύνδεση των πληθυσμών των πουλιών των πέντε αυτών υγροτόπων υπάρχει και υδρολογική σύνδεση. Η σύνδεση αυτή έγινε με ανθρώπινη επέμβαση το 1960 όταν αποξηράνθηκε μια ελώδης υγροτοπική έκταση βόρεια της Χειμαδίτιδας, κατασκευάστηκαν οι τάφροι σύνδεσης Ζάζαρης – Χειμαδίτιδας, Χειμαδίτιδας – Πετρών και η σήραγγα Πετρών – Βεγορίτιδας, ενώ στην συνέχεια έγινε και η σήραγγα εκτροπής των νερών της Βεγορίτιδας προς τον ¶γρα για να λειτουργήσει εκεί υδροηλεκτρικό εργοστάσιο (βλ διάγραμμα).

Η λίμνη Βεγορίτιδα έγινε γνωστή από την μεγάλη πτώση της στάθμης πριν από μία δεκαετία, όταν αποκαλύφθηκαν τεράστιες εκτάσεις και η γη διαμοιράστηκε προσωρινά σε γεωργούς. Τότε έγιναν μάχες με φτυάρια και αξίνες μεταξύ των κατοίκων διπλανών χωριών, έχοντας αντιπαρατάξει τα τρακτέρ, για να διεκδικήσουν τις προσωρινά αποκαλυφθείσες περιοχές. Στην συνέχεια δαπανήθηκαν τεράστια κονδύλια σε έρευνες για τα αίτια της μείωσης της στάθμης, για να διαπιστωθεί τελικά το αυτονόητο: Ο αίτιος ήταν η ΔΕΗ που κατανάλωνε τόνους νερού κάθε μέρα για την ψύξη των θερμοηλεκτρικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας (κάθε πύργος ψήξης καταναλώνει γύρω στους 400 τόνους νερού την ώρα).

Μετά την παύση της άντλησης από την ΔΕΗ, η οποία στράφηκε στον Αλιάκμονα, και με τις αυξημένες βροχοπτώσεις των δύο τελευταίων ετών η στάθμη άρχισε να ανέρχεται πάλι. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι υπέρ της επαναφοράς της λίμνης, ιδιαίτερα οι ψαράδες και οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό ενώ οι αγρότες που χρησιμοποιούν τις προσωρινά αποκαλυφθείσες εκτάσεις βλέπουν ότι αυτό είναι αναπόφευκτο.

Η λίμνη Πετρών είχε γίνει γνωστή από την ρύπανση της ΔΕΗ με εξαιρετικά τοξικές ουσίες, που διέρρευσαν από μηχανήματα ψύξης, πριν από 15 περίπου χρόνια. Τελευταία όμως η κατάσταση είναι καλύτερη. Στην Πετρών εξακολουθεί να υπάρχει ρύπανση - όχι όμως τοξική. Η ρύπανση οφείλεται σε αστικά απόβλητα και το πρόβλημα θα λυθεί όταν επιτέλους αρχίσει να λειτουργεί ο βιολογικός καθαρισμός του Αμυνταίου ο οποίος αν και έχει ολοκληρωθεί εδώ και 5 χρόνια ως κατασκευή, δεν έχει ακόμη εφοδιαστεί με τα μηχανήματα που είναι απαραίτητα για τον καθαρισμό των υδάτων.

Από τις δύο λίμνες αντλούνται νερά για την άρδευση των γύρω αγροτικών εκτάσεων αλλά ακόμη δεν έχει εκπονηθεί ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης των υδάτινων πόρων.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων με την διατήρηση της υψηλής στάθμης της άνοιξη ώστε να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερα υγρά λιβάδια είναι η βασικότερη προτεραιότητα για την διατήρηση των πληθυσμών των πουλιών. Θα πρέπει όμως να απομακρυνθούν και οι διάφοροι καταπατητές οι οποίοι φυτεύοντας οπωροφόρα ή αμπέλια δίπλα στο νερό επιχειρούν να «αποδείξουν» ιδιοκτησίες! Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει σύστημα διαχείρισης των καλαμιώνων ώστε να δημιουργηθούν ανοίγματα στον καλαμιώνα, ώστε να ευνοηθεί το φώλιασμα των υδροβίων πουλιών αλλά και οι συνθήκες ανάπτυξης για τα ψάρια.

Η Ορνιθολογική πραγματοποίησε τον τελευταίο χρόνο έρευνες στις δύο αυτές λίμνες στο πλαίσιο του προγράμματος καταγραφής των αποικιών των ερωδιών και σε συνεργασία με τον Δήμο Αμυνταίου για την καταγραφή της ορνιθοπανίδας στην Βεγορίτιδα. Το πρόγραμμα που υλοποιεί η Ορνιθολογική μαζί με τον Δήμο Αμυνταίου και συγχρηματοδότηση από το ΥΠΕΧΩΔΕ περιλαμβάνει:
 

1. Παρακολούθηση και καταγραφή των πληθυσμών των υδρόβιων πουλιών, ιδιαίτερα των ειδών προτεραιότητας
    
2. Κατασκευή παρατηρητηρίου πουλιών στην Πετρών με θέα προς τα υγρά λιβάδια και την περιοχή όπου βρίσκεται η αποικία των ερωδιών και ένα κιόσκι σε θέση θέας στην Βεγορίτιδα - στην περιοχή όπου συγκεντρώνονται τα περισσότερα υδρόβια.
    
3. Δράσεις ενημέρωσης και κατάρτισης εθελοντών και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στα σχολεία της περιοχής
    
4. Δράσεις ενημέρωσης και υποστήριξης των αγροτών, σε θέματα βιολογικής καλλιέργειας και λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών
    
5. Έκδοση ενός μικρού βιβλίου για τις λίμνες
    

Η Ορνιθολογική θα εξακολουθήσει να ασχολείται με την περιοχή των λιμνών και μετά το τέλος αυτού του προγράμματος καθώς αποδείχτηκε ότι είναι πολύ σημαντική για τα πουλιά.