Ο Πελαργός είναι ένα από τα πιο γνωστά και πιο εντυπωσιακά είδη πουλιών των Ελληνικών υγροτόπων. Η «συγκατοίκηση» του με τον έλληνα αγρότη, αιώνες τώρα, έχει πλουτίσει τη λαογραφία μας με χιλιάδες μύθους, ιστορίες, γνωμικά αλλά και με αληθινά περιστατικά που επηρέασαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τις μικρές τοπικές κοινωνίες της ελληνικής υπαίθρου.

Ο πελαργός όμως δεν είναι συνυφασμένος μόνο με τη λαογραφία της ελληνικής υπαίθρου, είναι συνυφασμένος και με τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί σε αυτήν τις τελευταίες δεκαετίες. Μεγάλοι και μικροί υγρότοποι αποξηράνθηκαν ή υποβαθμίστηκαν. Παράλληλα οι παραδοσιακοί τρόποι παραγωγής στην γεωργία και την κτηνοτροφία εγκαταλείφθηκαν για χάρη άλλων πιο εξελιγμένων, οι οποίοι άλλαξαν τελείως την φυσιογνωμία και την ετερογένεια των παραδοσιακών αγροτικών οικοσυστημάτων που έδιναν την δυνατότητα στην συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης.

Αν θέλαμε να δούμε αυτήν την αλλαγή αυτό θα μπορούσε να γίνει βλέποντας την συρρίκνωση της κατανομής του πληθυσμού των πελαργών στον ελληνικό χώρο, κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα. Η γεωγραφική εξάπλωση των πελαργών παλιότερα ήταν πολύ μεγαλύτερη από την σημερινή και ο πληθυσμός του πολύ μεγαλύτερος. Τον 19ο αι. ο Πελαργός φώλιαζε μέχρι την νότια Πελοπόννησο, ενώ ξένοι περιηγητές τον είχαν βρει να φωλιάζει και μέσα σε μεγάλες πόλεις όπως την Αθήνα.

Τον 20ο αιώνα η εξάπλωση του περιορίστηκε από την Στερεά Ελλάδα και βόρεια και από τα 10.000 ζευγάρια που υπολογίζονταν την δεκαετία του ’50 σήμερα να υπολογίζονται σε λιγότερα από 2.500 ή από 1.500 κατά άλλους.

Τα μέρη όπου συχνά ζουν σήμερα οι πελαργοί βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα από τον νομό Φθιώτιδας και βόρεια. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί απαντιόνται στους νομούς Σερρών, Θεσσαλονίκης, Έβρου, Κιλκίς και Λαρίσης. Λίγες φωλιές υπάρχουν στον νομό Βοιωτίας (5-6), Φωκίδας (1) και Αττικής (1). Μέχρι και το 1970 πελαργοί φώλιαζαν στην βόρεια Εύβοια στον κάμπο της Ιστιαίας (5-6 φωλιές). Πληροφορίες, λένε, για φώλιασμα πελαργών μέσα στη δεκαετία του ’80 και ’90 στην περιοχή της λίμνης Τάκας στην Πελοπόννησο και βορειοδυτικά της Καλαμάτας. Στο μοναδικό νησί που φωλιάζουν πελαργοί είναι η Λέσβος (3-7 ζευγάρια) ενώ υπήρχαν πληροφορίες ότι παλιότερα φώλιαζαν και στην Κω. Το ψηλότερο μέρος στην "Ελλάδα όπου οι πελαργοί έχουν χτίσει τη φωλιά τους είναι το χωριό Λευκώνας (υψ. 900 μέτρα) στη Μικρή Πρέσπα.

Στην Ελλάδα οι πρώτοι πελαργοί φτάνουν στα μέσα Μαρτίου και αρχίζουν να φεύγουν το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Σε σπάνιες περιπτώσεις παρατηρήθηκε μεμονωμένα άτομα να έρχονται στις αρχές Μαρτίου ή και ακόμη νωρίτερα. Πάντως κατά τα μέσα Οκτωβρίου και οι τελευταίοι πελαργοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα μας.

Στην Ελλάδα όπως και σε μέρος της υπόλοιπης Ευρώπης συναντάμε δύο είδη πελαργών τον Λευκό Πελαργό (Ciconia ciconia) και τον Μαυροπελαργό (Ciconia nigra).

Και τα δύο είδη είναι μεταναστευτικά, δηλαδή τον χειμώνα τους τον περνούν στην Αφρική, νότια της Σαχάρας και έρχονται στην Ευρώπη την άνοιξη, για να αναπαραχθούν.

Οι πελαργοί είναι κοσμοπολίτικα πουλιά, πραγματικά απαντούν σε όλα τα θερμά και εύκρατα μέρη της γης, έκτος από τη Νέα Ζηλανδία, την Ωκεανία και τη Βόρεια Αμερική. Απολιθώματα πελαργών βρέθηκαν σε στρώματα του Όλιγοκαίνου, ηλικίας 50 εκατομμυρίων ετών. Σήμερα υπάρχουν 17 είδη πελαργών, από τα όποία στην Ευρώπη συναντάμε μόνο τον Λευκοπελαργό (Ciconia ciconia) και τον Μαυροπελαργό (Ciconia nigra). Ο πρώτος, στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αφρική (Μαρόκο, Αλγερία και Τύνιδα) και τη Μικρά Ασία ως το Ιράν, αντιπροσωπεύεται από την τυπική μορφή του (Ciconiα ciconία ciconiα), ενώ τα δύο αλλά υποείδη, που αντί για κόκκινο έχουν μαύρο ράμφος, τα Ciconiα ciconiα αsiαticα και Ciconiα ciconiα boyciαnα, ζουν ανατολικότερα στο Τουρκεστάν και την Άπω Ανατολή.

Τα δεύτερο είδος που ζει στην Ευρώπη, ο μαυροπελαργός, είναι λίγο μικρότερος από το λευκοπελαργό και όλο του το πτέρωμα είναι μαύρο, έκτος από την κοιλιά, ένα μέρος από το στήθος και τα κάτω καλυπτήρια της ουράς, που είναι λευκά.
Ό μαυροπελαργός είναι πιο σπάνιος από το λευκοπελαργό. Έχει όμως την ίδια εξάπλωση, τις ίδιες περίπου συνήθειες, τους ίδιους εχθρούς και ακολουθεί τον ίδιο δρόμο με τον λευκοπελαργό, όταν μεταναστεύει. Τα τελευταία χρόνια και ο αριθμός των μαυροπελαργών ελαττώθηκε σημαντικά και από πολλές χώρες εξαφανίστηκε τελείως.

Απογραφή
Από το 1934 έχει ξεκινήσει από μεγάλους οργανισμούς για την προστασία της φύσης η, ανά δεκαετία Παγκόσμια Απογραφή του είδους στους χώρους που φωλιάζει και η παρακολούθηση του πληθυσμού του.

Στην 6η Διεθνή Απογραφή των Πελαργών κατά τη διετία 2004-2005 θα πάρουν μέρος 48 χώρες από την Ευρώπη, Αφρική, Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία.

Στην Ελλάδα τον συντονισμό της απογραφής τον έχει το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών. Η Απογραφή θα γίνει με την οικονομική υποστήριξη του ΥΠΕΧΩΔΕ μέσα από τα προγράμματα ΕΤΕΡΠΣ (Εθελοντισμός και Προστασία Περιβάλλοντος) σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) και την επιστημονική υποστήριξη της BirdLife International (Παγκόσμια Ομοσπονδία Ορνιθολογικών Οργανώσεων) και της NABU (Γερμανική Ορνιθολογική Οργάνωση).

Η απογραφή στην Ελλάδα έγινε με βάση τη μεθοδολογία που καθορίζει η διεθνής επιτροπή για την Απογραφή του Πελαργού και διεξήχθη το χρονικό διάστημα από 10 Ιουνίου μέχρι και αρχές Ιουλίου 2004 με απευθείας παρατήρηση και καταγραφή των φωλιών και των ζευγαριών σε όλη την Ελλάδα.

Σε κάθε νομό έχει καθοριστεί ένας τοπικός συντονιστής ο οποίος σε συνεργασία με τον κεντρικό συντονιστή που ήταν για όλη την Ελλάδα καθόρισαν το πώς θα καλύψουν τα χωριά του κάθε νομού οι ομάδες των εθελοντών. Οι εθελοντές που έχουν δηλώσει να πάρουν μέρος στην απογραφή ή μπήκαν σε ομάδες που είχαν καθοριστεί από τον τοπικό συντονιστή ή κάλυψαν κάποιες περιοχές από μόνοι τους.

Μετά από δεκαετίες μείωσης των πληθυσμών των πελαργών, η 5η διεθνής απογραφή των πελαργών το 1994/95, σε σύγκριση με την προηγούμενη απογραφή του 1984, αποκάλυψε μια αύξηση των πληθυσμών στις περισσότερες χώρες που αναπαράγεται το είδος. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του πελαργού, ο οποίος το 1984 ήταν περίπου 135.000 αναπαραγωγικά ζευγάρια (HPa), το 1994/95 υπολογίστηκε σε περίπου 166.000. Η πιο μεγάλη αύξηση παρατηρήθηκε στο δυτικό πληθυσμό του πελαργού. Στην Ισπανία ο αριθμός των αναπαραγωγικών ζευγαριών αυξήθηκε κατά 146%, και από 6.753 ζευγάρια το 1984 έφτασε τα 16.643 ζευγάρια το 1994. Σε μερικές χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης κάποιοι πληθυσμοί είτε έμειναν σταθεροί είτε συνέχισαν να μειώνονται.
Ο δυτικοευρωπαϊκός πληθυσμός αναπαράγεται στη Γερμανία (δυτικά από τον ποταμό Έλβα), στην Ισπανία και Πορτογαλία και στη Βόρεια Αφρική, στο Μαρόκο, στην Αλγερία και Τυνησία.

Ο δυτικός πληθυσμός υπολογίζεται ότι είναι περίπου 33.000 ζευγάρια, από τα οποία τα 28.000 φωλιάζουν στην Ευρώπη. Το 1984 το ευρωπαϊκό τμήμα του δυτικού πληθυσμού υπολογιζόταν στα 16.000 ζευγάρια δηλαδή είχε παρουσιάσει μια αύξηση 75% σε 10 χρόνια. Έτσι, ο δυτικός ευρωπαϊκός πληθυσμός που αποτελείται από ενήλικα, νεαρά και μη φωλιάζωντα ενήλικα, ανέρχεται γύρω στα 137.500 άτομα.

Ο ανατολικός ευρωπαϊκός πληθυσμός αναπαράγεται από τα ανατολικά του ποταμού Έλβα στην Γερμανία, μέχρι τη Μόσχα στα ανατολικά και την Τουρκία και τη νοτιοανατολική Ευρώπη στα νότια. Το μεγαλύτερο μέρος του αναπαράγεται στην Πολωνία, στην Λευκορωσία και στις Βαλτικές χώρες. Ο συνολικός αριθμός του ανατολικού πληθυσμού (ενήλικα, νεαρά και μη φωλιάζωντα ενήλικα) υπολογίζετε σε 575.000 άτομα.

Στην νοτιοανατολική Ευρώπη ο πληθυσμός είναι σταθερός ή συνεχίζει να μειώνεται, όπως και στη Δανία.

Ο δυτικός πληθυσμός του πελαργού διαχειμάζει στην δυτική Αφρική νότια από την Σαχάρα στην γραμμή Σάχελ. Στην Σενεγάλη, νότια Μαυριτανία, Μάλι, Νιγηρία, Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν και Τσαντ.

Ο ανατολικός πληθυσμός διαχειμάζει στη Βόρεια Αφρική, στο Τσαντ και το Σουδάν, και στην Ανατολική Αφρική από την Κένυα και την Τανζανία μέχρι την Νότια Αφρική.

Εντούτοις, παρόλη την αύξηση του Πελαργού σε πολλές χώρες, ιδιαίτερα στη βορειοδυτική Ευρώπη, η κατάσταση του πληθυσμού του παραμένει κρίσιμη. Λόγω της συνεχούς καταστροφής των κατάλληλων βιότοπων, η επιτυχία αναπαραγωγής αυτών των πουλιών είναι πάρα πολύ χαμηλή για να κρατήσει τους πληθυσμούς σε ένα σταθερό επίπεδο. Οι πληθυσμοί των πελαργών στη Βορειοδυτική Ευρώπη στηρίζονται, αυτή τη στιγμή, στα πουλιά που μεταναστεύουν από τις ανατολικές και νοτιοδυτικές ευρωπαϊκές χώρες, όπου η πίεση του πληθυσμού έχει αυξηθεί. Η μακροπρόθεσμη επιβίωση του άσπρου πελαργού στη δυτική Ευρώπη μπορεί να επιτευχθεί, μόνο, εάν κατάλληλοι βιότοποι, ιδιαίτερα υγρότοποι και περιοδικά πλημμυρισμένα λιβάδια πεδινών περιοχών, προστατευθούν και αποκατασταθούν σε μεγάλη κλίμακα.