Η κλιματική αλλαγή είναι μια επιστημονικά ακλόνητη πραγματικότητα και οι αποδείξεις ότι επηρεάζει τα οικοσυστήματα του πλανήτη είναι αδιαμφισβήτητες. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), με βασικότερη την αιολική, αποτελούν τη μοναδική ελπίδα για παραγωγή «καθαρής» ηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, τα αιολικά πάρκα (ΑΠ), όπως κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα, επιφυλάσσουν επιπτώσεις, οι οποίες όμως μπορούν να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν με κατάλληλο σχεδιασμό, τόσο κατά την χωροθέτηση και την κατασκευή, όσο και κατά τη λειτουργία τους. Η σημαντικότερη ανησυχία που προκύπτει από τη λειτουργία των ΑΠ αφορά τις επιπτώσεις τους στην ορνιθοπανίδα, ιδιαίτερα όταν η χωροθέτησή τους αφορά περιοχές ορνιθολογικού ενδιαφέροντος (Ζώνες Ειδικής Προστασίας – ΖΕΠ και μεταναστευτικούς διαδρόμους).

Αφετηρία για το παρόν άρθρο αποτελεί η επιλογή από το ΥΠΕΧΩΔΕ μεγάλου τμήματος της Θράκης ως Περιοχή Αιολικής Προτεραιότητας 1 (ΠΑΠ 1) στο πλαίσιο του χωροταξικού σχεδιασμού της χώρας . Για την προτεινόμενη ΠΑΠ 1, η φέρουσα ικανότητα ορίστηκε σε 480 τυπικές ανεμογεννήτριες (Α/Γ, ενδεικτικά 960 MWe), αριθμός που φανερώνει το σημαντικό μέγεθος της σχεδιαζόμενης ανάπτυξης των ΑΠ στην περιοχή.

Λόγω της εξαιρετικής σημασίας της Θράκης για τα μεγάλα αρπακτικά και υδρόβια πουλιά, η επιλογή της ως ΠΑΠ 1 και ειδικά η συμπερίληψη σε αυτήν πολλών κρίσιμων οικοτόπων για πολλά απειλούμενα είδη προκαλεί εύλογη ανησυχία. Η ΠΑΠ 1, έκτασης 2.276 χλμ2, επικαλύπτεται κατά το 50% της έκτασης της με επτά περιοχές του δικτύου NATURA 2000, τέσσερις εκ των οποίων έχουν χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ και δύο από αυτές αποτελούν θεσμοθετημένα Εθνικά Πάρκα (ΕΠ - Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου και Δέλτα Έβρου) με αντικείμενο προστασίας την υψηλή ποικιλότητα των ειδών της ορνιθοπανίδας.

Τα πρώτα ΑΠ εγκαταστάθηκαν στη Θράκη (Ν. Εβρου και Ροδόπης) στις αρχές του 2003. Το WWF Ελλάς αναγνωρίζοντας την εξέχουσα σημασία της περιοχής παρακολούθησε τη λειτουργία πέντε ΑΠ κατά τα έτη 2004-2005, με στόχο να προσδιορίσει, κατά το δυνατόν, τις επιπτώσεις τους στα σπάνια ημερόβια αρπακτικά που ενδημούν στην περιοχή. Η παρακολούθηση διάρκεσε συνολικά 20 μήνες και περιελάμβανε την επόπτευση 120 ανεμογεννητριών (Α/Γ) που καταλάμβαναν 27 χιλιόμετρα κορυφογραμμών. Αφιερώθηκαν 228 ώρες στην αναζήτηση τυχόν νεκρών πουλιών στην βάση των Α/Γ και 378 ώρες για την παρατήρηση των πτήσεων, των προσδιορισμό των επικρατειών και της συμπεριφοράς των πουλιών.

Στην παρακολούθηση αυτή δεν βρέθηκαν νεκρά άτομα κάποιου είδους ημερόβιου αρπακτικού πουλιού. Εντοπίσθηκαν, όμως, νεκρά άτομα των ειδών Athene noctua, Upupa epops, Delichon urbica (κατά την μετανάστευσης) καθώς και νεκρά άτομα νυχτερίδων των ειδών Miniopterus schreibersii και Pipistrellus nathusii. Επιπλέον, έντεκα τουλάχιστον είδη της ορνιθοπανίδας, τα οποία περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της 79/409/ΕΟΚ (10 μεγάλα αρπακτικά & Μαυροπελαργός), παρατηρήθηκαν να αναπαράγονται, να αναζητούν την τροφή τους ή να διέρχονται από την περιοχή των συγκεκριμένων ΑΠ. Τέλος βρέθηκε ότι, κάθε δύο ώρες ένα αρπακτικό βρίσκεται στην ζώνη κίνδυνου και ότι όταν αυτό είναι γύπας τότε σχεδόν πάντα διασχίζει κάθετα τον άξονα των Α/Γ. Από το Μάιο του 2008 ξεκίνησε εκ νέου η παρακολούθηση επτά (127 Α/Γ) από τα εννιά υφιστάμενα ΑΠ. Στην διάρκεια της παρακολούθησης αυτής που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη εντοπίσθηκαν τρία περιστατικά προσκρούσεων (δύο Όρνια και ένας Γερακαετός) για τα οποία ενημερώθηκαν οι αρμόδιες υπηρεσίες και η επιστημονική κοινότητα.

Το WWF Ελλάς αντιμετωπίζοντας πολυεπίπεδα το πρόβλημα και λειτουργώντας προληπτικά έχει τοποθετηθεί επανειλημμένα δημοσίως σημειώνοντας την ανάγκη ειδικών ρυθμίσεων για την περίπτωση της ΠΑΠ 1 (Μάρτιος 2007), και επισημαίνοντας την ανάγκη εξαίρεσης των ΕΠ και της ενδιάμεσης αυτών ζώνης από την προτεινόμενη ΠΑΠ 1 (Αύγουστος 2008).

Πιο πρόσφατα, το WWF ανακοίνωσε και απέστειλε εγγράφως στις αρμόδιες υπηρεσίες και τους επενδυτές «Πρόταση για την ορθή χωροθέτηση αιολικών πάρκων στη Θράκη» (Οκτώβριος 2008)4. Η πρόταση αυτή οριοθετεί θέσεις και περιοχές εντός της ΠΑΠ 1 και περιφερειακά αυτής που, λόγω της εξαιρετικής τους σημασίας για σπάνια και απειλούμενα είδη της ορνιθοπανίδας, χρήζουν ειδικών προϋποθέσεων για τη χωροθέτηση ΑΠ.

Συγκεκριμένα, η πρόταση ορίζει: α) Ζώνες αποκλεισμού: περιοχές όπου θα πρέπει να αποκλεισθεί η εγκατάσταση ΑΠ, και β) Ζώνες αυξημένης προστασίας: περιοχές όπου θα επιτρέπεται η χωροθέτηση ΑΠ με βάση συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Παράλληλα, διατυπώνονται μια σειρά από ορθές και διεθνώς αναγνωρισμένες πρακτικές χωροθέτησης των ΑΠ και των συνοδών υποδομών τους, ώστε να επιτευχθεί χωρική συνέχεια, συνδεσιμότητα και συνοχή επιμέρους ενδιαιτημάτων που είναι σημαντικά για την αναπαραγωγή και επιβίωση των ειδών αυτών. Κλείνοντας, θα πρέπει να αναφερθεί ότι πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η Κυβερνητική Επιτροπή αποδέχτηκε ως τελικό το σχέδιο του χωροταξικού πλαισίου, χωρίς να συμπεριλάβει τα σχόλια ή τις προτάσεις του WWF Ελλάς.

Οι παρεμβάσεις μας ωστόσο για ένα ορθό και άρτια καταρτισμένο χωροταξικό σχέδιο συνεχίζονται καθώς αποτελεί βασική μας πεποίθηση ότι η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να συμμετάσχει ενεργά τόσο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής όσο και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Δημήτρης Βασιλάκης
Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος

Ιόλη Χριστοπούλου
Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Πολιτικής WWF Eλλάς