Η ανάπτυξη των υποδομών αξιοποίησης της Αιολικής Ενέργειας στη χώρα μας, αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους που θέτει το πρόσφατα εγκεκριμένο Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τις ανανεώσιμες μορφές Ενέργειας, το οποίο αναγνωρίζει με σαφήνεια, ότι μία από τις σοβαρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις της δημιουργίας και λειτουργίας των Αιολικών Πάρκων, αφορά στα προβλήματα που δημιουργούνται στην ορνιθοπανίδα. Για το λόγο αυτό, αν και δεν ενσωματώνει την εκφρασμένη θέση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας για εξαίρεση των ευαίσθητων ορνιθολογικά περιοχών όπως οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) από τις περιοχές εγκατάστασης Αιολικών Πάρκων, προβλέπει ότι για προτεινόμενα έργα εντός ΖΕΠ, απαιτείται η εκπόνηση Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για την εκτίμηση των κινδύνων που πιθανόν να αντιμετωπίσει η ορνιθοπανίδα από την εγκατάσταση και λειτουργία κάθε προτεινόμενου πάρκου.

Έως σήμερα, η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα δεν διέπεται από γενικά και κοινά πρότυπα, ειδικά σε ότι αφορά στην αξιολόγηση των επιπτώσεων στους πληθυσμούς των πτηνών. Επομένως, η δημιουργία προδιαγραφών για την εκτίμηση των επιπτώσεων στην ορνιθοπανίδα από τη δημιουργία αιολικών πάρκων είναι απαραίτητη. Η Ορνιθολογική σε μια προσπάθεια συμβολής στη βελτίωση της διαδικασίας της περιβαλλοντικής αξιολόγησης των προτεινόμενων έργων δημιουργίας Αιολικών Πάρκων, ετοίμασε πρόσφατα και απέστειλε στις αρμόδιες αρχές καθώς και σε εμπλεκόμενους φορείς, έγγραφο με αναλυτικές οδηγίες για την Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη και την εκτίμηση των επιπτώσεων στην ορνιθοπανίδα από τη λειτουργία Αιολικών Πάρκων.

Το έγγραφο είναι βασισμένο και συγκεντρώνει προδιαγραφές που ακολουθούνται από διάφορες χώρες, οι οποίες θεωρούνται προηγμένες στο συγκεκριμένο θέμα, με μακρόχρονη εμπειρία, όπως η Μεγάλη Βρετανία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Πράγματι, κάθε χώρα έχει τα δικά της πρότυπα και έχει καταβληθεί προσπάθεια προκειμένου να επιλεγούν τα πλέον κατάλληλα, να συνδυαστούν και να προσαρμοστούν στις Ελληνικές συνθήκες και περιβάλλον. Τρείς είναι οι κύριες πηγές πληροφοριών που έχουν αξιοποιηθεί: η πληροφορία που υπάρχει στο δίκτυο της BirdLife International, καθώς και οι πληροφορίες που αντλήθηκαν από τις υπηρεσίες Scottish Natural Heritage, και Canadian Wildlife Service. Πολλές αναφορές άλλων φορέων (της RSPB, της Natural England κ.λπ.) έχουν ληφθεί υπόψη.

Στο κείμενο αναφέρονται επίσης και άλλες πηγές που μπορούν να ερευνηθούν για περισσότερες πληροφορίες ή για ειδικές μεθοδολογίες που σχετίζονται με συγκεκριμένα είδη πτηνών.

Επιπλέον, ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί στις οδηγίες που περιλαμβάνονται στο πρόσφατο σχέδιο εγγράφου της Ε.Ε. με τίτλο «Προδιαγραφές για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας, σε σχέση με τις απαιτήσεις προστασίας της φύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Όπως αναφέρει το σχετικό κείμενο «η Ε.Ε. και τα Κράτη Μέλη, έχουν υιοθετήσει φιλόδοξους στόχους για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% και για την αύξηση του ποσοστού των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στο 20% έως το 2020. Η αιολική ενέργεια θα παίξει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων. Ταυτόχρονα όμως, η Ε.Ε. και τα Κράτη Μέλη έχουν υιοθετήσει έναν ακόμη φιλόδοξο στόχο, την αναστροφή της τάσης μείωσης της βιοποικιλότητας έως το 2010. Υπάρχουν αδιαμφισβήτητα τεκμήρια για αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, από τη λανθασμένη χωροθέτηση αιολικών πάρκων».

Αποτελεί ζητούμενο να βρεθούν τρόποι που θα επιτρέψουν την επίτευξη και των δύο στόχων, δηλαδή την εγκατάσταση των απαραίτητων αιολικών πάρκων για την επίτευξη των ενεργειακών στόχων με τρόπους που θα ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Στα συμπεράσματα του ίδιου κειμένου αναφέρεται ότι «η εγκατάσταση αιολικών πάρκων εντός και στον περίγυρο περιοχών του δικτύου Natura, μπορεί να είναι συμβατή με τους στόχους διατήρησης που έχουν τεθεί για τις φυσικές αυτές περιοχές, όμως η πιθανότητα ύπαρξης σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων από τα αιολικά πάρκα θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση, με βάση τις προβλέψεις του Άρθρου 6 της Οδηγίας των Οικοτόπων, για έργα και παρεμβάσεις που δύνανται να επηρεάσουν περιοχές του δικτύου Natura. Η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει την Αρχή της Πρόληψης, όπως αυτή έχει διατυπωθεί στη Διακήρυξη του Ρίο το 1992, που διευκρινίζει ότι όποτε υπάρχει κίνδυνος σημαντικής ή και ανεπανόρθωτης βλάβης για το περιβάλλον, η απουσία επιστημονικών δεδομένων δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την μη εφαρμογή οικονομικά αποτελεσματικών μέτρων για την πρόληψη της περιβαλλοντικής βλάβης».

Είναι προφανές ότι με βάση την Αρχή της Πρόληψης, απαιτείται η διεξοδική διερεύνηση της πιθανότητας πρόκλησης σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων από την εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε οικοσυστήματα, όπως οι θαλάσσιες περιοχές και οι βραχονησίδες της χώρας μας, για τα οποία υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι διαθέτουν πολύτιμα φυσικά χαρακτηριστικά και αξίες που πιθανά θα θιγούν από την εγκατάσταση και λειτουργία τέτοιων υποδομών. Θέση της Ορνιθολογικής είναι ότι η Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη πρέπει να γίνει απαραίτητη και σε αυτές τις περιπτώσεις.

Πιστεύουμε ότι το έγγραφο αυτό θα συμβάλλει στην σωστότερη δυνατή αντιμετώπιση του θέματων των επιπτώσεων των Αιολικών Πάρκων στην ορνιθοπανίδα, τόσο από την Ελληνική Πολιτεία και τις υπηρεσίες της, όσο και από τους επενδυτές που ενδιαφέρονται για τον ορθό σχεδιασμό και λειτουργία των προτεινόμενων εγκαταστάσεων, τους μελετητές που εμπλέκονται στις διαδικασίες σχεδιασμού και αδειοδότησης των σχετικών έργων, αλλά και τους ειδικούς επιστήμονες - ορνιθολόγους που αναλαμβάνουν την εκπόνηση των ορνιθολογικών εκτιμήσεων για τα έργα αυτά. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να το προμηθευτούν από τα γραφεία της Ορνιθολογικής ή να το κατεβάσουν από την ιστοσελίδα μας.

Tα πιο σημαντικά ζητήματα που θα πρέπει να καλύπτει μια Ειδηκή Ορνιθολογική Μελέτη (ΕΟΜ) στο πλαίσιο της ΜΠΕ ΑΙΟΠΑ σύμφωνα με την Birdlife International 2003:

• Όλα τα προτεινόμενα και υφιστάμενα έργα ΑΙΟΠΑ πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά για την πιθανότητα να προκαλούν σημαντική βλάβη στα άγρια πτηνά και στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον.
• Η ΕΟΜ πρέπει να ξεκινά νωρίς, κατά τη διαδικασία σχεδιασμού του αναπτυξιακού έργου.
• Η ΕΟΜ πρέπει να εκτιμά τις δυνητικές επιπτώσεις των πτερύγων των ανεμογεννητριών, καθώς και όλων των συνοδευτικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των πυλώνων, καλωδίων, υποσταθμών και οδών πρόσβασης.
• Η ΕΟΜ πρέπει να περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστο, μια 12μηνης διάρκειας έρευνα πεδίου για την απόκτηση των δεδομένων αναφοράς, ώστε να προσδιοριστούν οι πληθυσμοί πουλιών που χρησιμοποιούν την περιοχή έρευνας κατά τη διάρκεια ενός ετήσιου κύκλου. Η συλλογή των δεδομένων αναφοράς είναι σημαντική επίσης και για την εκτίμηση κινδύνων και επιπτώσεων από το έργο.
• Εάν υπάρχουν και άλλα αναπτυξιακά σχέδια (ΑΙΟΠΑ ή άλλα έργα) που έχουν εγκατασταθεί ή προτείνονται στην περιοχή, τότε η ΕΟΜ πρέπει να λάβει υπόψη κάθε αθροιστική επίπτωση στην ορνιθοπανίδα που μπορεί να προκύψει από την ανάπτυξη του ΑΙΟΠΑ σε συνδυασμό με αυτά τα άλλα έργα.
• Εάν εντοπιστούν ενδεχόμενες ή υπαρκτές αρνητικές επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα ή στα ενδιαιτήματά της, τότε η ΕΟΜ πρέπει να τις εξετάσει και αντιμετωπίσει. Εάν η επίπτωση μπορεί να αποφευχθεί, να αμβλυνθεί ή να επανορθωθεί μέσω κατάλληλων αποτρεπτικών ή ελαφρυντικών μέτρων, η ΕΟΜ πρέπει να προσδιορίσει τα μέτρα αυτά. Επιπλέον, η ΕΟΜ πρέπει να προσδιορίσει μέτρα αντιστάθμισης, ώστε να αντισταθμιστεί κάθε προκαλούμενη ζημία, σε περίπτωση που ένα πιθανά/πραγματικά επιβλαβές ΑΙΟΠΑ αδειοδοτηθεί παρά τα ανωτέρω.
• Κατάλληλη παρακολούθηση των επιπτώσεων του ΑΙΟΠΑ στην ορνιθοπανίδα προ και μετά της κατασκευής του έργου θα πρέπει να διεξάγεται χρησιμοποιώντας την προσέγγιση Before-After Control-Impact (BACI). Η παρακολούθηση κατά τη φάση λειτουργίας πρέπει να συνεχίζεται για επαρκές χρονικό διάστημα, ώστε να αναγνωρίζονται βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και να καταστεί δυνατή η ικανοποιητική τους αντιμετώπιση.
• Μια κακής ποιότητας ΜΠΕ ή η έλλειψη δεδομένων δεν θα πρέπει να επιτρέπουν την έγκριση σχεδίων στη βάση του μη ευαπόδεικτου αποτελέσματος.

Τάσος Δημαλέξης
Επιστημονικός Διευθυντής Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας

Victoria Saravia Mullin
Τομέας Διατήρησης Ειδών