Σήμερα τα αρπακτικά πουλιά κατατάσσονται σε μια από τις περισσότερο απειλούμενες ομάδες του ζωικού βασιλείου. Στην Ελλάδα, με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων (Χανδρινός, 1992), σχεδόν το 20 τοις εκατό των απειλούμενων πουλιών είναι αρπακτικά. Είδη όπως ο Γυπαετός οδηγούνται σε εξαφάνιση στα Bαλκάνια ενώ άλλα όπως ο Χρυσαετός, το Όρνιο κι ο Σπιζαετός σε δραματική μείωση.

Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει πως μόνο η μακροχρόνια προστασία των πληθυσμών τους που μειώνει τη θνησιμότητα και παράλληλα αυξάνει την παραγωγικότητα των ενηλίκων μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Εφαρμόζοντας απλές διαχειριστικές πρακτικές όπως η φύλαξη των θέσεων φωλιάσματος και η τεχνητή παροχή τροφής επιτυγχάνεται αφενός τοπική αύξηση των πληθυσμών των ειδών και αφετέρου η δημιουργία δεξαμενής γενετικού υλικού για την εποίκιση νέων περιοχών στο μέλλον. Οι στόχοι αυτοί μπορούν άμεσα να επιτευχθούν μόνο σε προστατευόμενες περιοχές όπου υπάρχει το ανάλογο νομικό πλαίσιο, το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό (φορέας διαχείρισης) και η απαιτούμενη χρηματοδότηση.

Δυστυχώς αν και αρκετές ελληνικές περιοχές έχουν προταθεί για ένταξη στο Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000 και για ορισμένες από αυτές έχουν ήδη εκπονηθεί Διαχειριστικά Σχέδια και Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), η λειτουργία ελάχιστων έχει κατοχυρωθεί με Προεδρικό Διάταγμα. Η πρόσφατη δημιουργία του θεσμού των φορέων διαχείρισης στην Ελλάδα αποτελεί αναμφισβήτητα ένα εξαιρετικά θετικό βήμα αλλά είναι ακόμα πολύ νωρίς για να έχουμε εικόνα κατά πόσο θα βελτιώσουν την προστασία της άγριας ζωής.

Στη συνέχεια αναλύουμε τα προβλήματα αυτά που παρουσιάζονται σήμερα στην Κρήτη που αφορούν και γενικότερα τη διαχείριση και άλλων περιοχών με πλούσια αποθέματα βιοποικιλότητας στη χώρα μας.

Πουλιά χωρίς τροφή και σπίτι

Η καταστροφή των θέσεων φωλιάσματος και η υπερβολική όχληση περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό τις περιοχές που μπορούν να φωλιάσουν τα αρπακτικά πουλιά.

Οι επιπτώσεις αυτού του πυκνού οδικού δικτύου στα ορεινά ήταν ιδιαίτερα καταστρεπτικές για την άγρια ζωή και αποτελούν πραγματική πληγή για την ορνιθοπανίδα του νησιού. Περιοχές στην ορεινή ακόμη και αλπική ζώνη που ήταν μέχρι πρότινος ανέπαφες από το ευρύ κοινό έγιναν προσπελάσιμες και προσιτές σε κάθε είδους επισκέπτη με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα φαινόμενα λαθροθηρίας και έντονης όχλησης στις περιοχές φωλιάσματος.

¶λλη μεγάλη απειλή για τα αρπακτικά είναι ότι βρίσκουν όλο και λιγότερη τροφή. Αλλαγές στις χρήσεις γης που κυρίως οφείλονται στην εξάπλωση των ανθρώπινων δραστηριότητων έχουν σαν αποτέλεσμα να συρρικνώνεται η άγρια ζωή και μαζί της και η λεία των αρπακτικών.

Έτσι τα μεγάλα αρπακτικά της Κρήτης έχουν στερηθεί τα τελευταία 20 χρόνια τουλάχιστον 1.500 τετρ. χιλιόμετρα ημιορεινών εκτάσεων όπου αναζητούσαν την τροφή τους.

Ο Γυπαετός και Όρνιο, που είναι πτωματοφάγα είδη, απειλούνται με έλλειψη τροφής εξαιτίας της μείωσης της νομαδικής κτηνοτροφίας, η οποία συνδέεται με το καθεστώς των επιδοτήσεων. Το σημερινό σύστημα επιδοτήσεων, ανά κεφαλή ζώου, αποτρέπει τους κτηνοτρόφους από την νομαδική κτηνοτροφία που είναι εκτατική και τους ενθαρρύνει να διατηρούν μεγάλα κοπάδια, ώστε να εισπράττουν τις μεγαλύτερες δυνατόν επιδοτήσεις.

¶λλη αιτία για την έλλειψη τροφής που αντιμετωπίζουν τα πτωματοφάγα αρπακτικά είναι η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών όπως η διάθεση των νεκρών ζώων σε συγκεκριμένες θέσεις για κάθε χωριό.

Κυνήγι χωρίς όριο

Για όλα τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά της Κρήτης η λαθροθηρία αποτελεί την βασική αιτία θνησιμότητας. Ειδικά ο Γυπαετός, ο Χρυσαετός και το Όρνιο αποτελούν μεγάλο και εύκολο στόχο, καθώς αφενός πλησιάζουν τον άνθρωπο και αφετέρου παρουσιάζουν λόγω βάρους μειωμένη ικανότητα ελιγμών.

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Ελληνικού Κέντρου Περίθαλψης Αγρίων Ζώων (ΕΚΠΑΖ) αλλά και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης περίπου τα μισά από τα αρπακτικά που φτάνουν τραυματισμένα στα δύο κέντρα είναι θύματα πυροβολισμών στην Κρήτη.

Η λαθροθηρία σχετίζεται κατά κύριο λόγο με τη λανθασμένη αντίληψη ότι τα αρπακτικά επιφέρουν σημαντικές ζημιές στα κτηνοτροφικά ζώα ή στα θηράματα (λαγός, πέρδικα κλπ). Μπορεί όμως και να οφείλεται στην εμπορία ταριχευμένων ατόμων που διακοσμούν ακόμη και δημόσιους χώρους όπως ξενοδοχεία ή ταβέρνες. Δυστυχώς δεν αποκλείεται τα σπάνια αυτά πουλιά να γίνονται στόχοι εξάσκησης στη σκοποβολή.

Τροφή παγίδα

Παρόλο που τα ποσοστά θανάτων αρπακτικών από δηλητηριάσεις θεωρούνται σχετικά χαμηλά (έξι τοις εκατό για την Κρήτη 1996-2000), ίσως στην πραγματικότητα είναι μεγαλύτερα, καθότι πολλά δηλητηριασμένα άτομα πεθαίνουν σε κούρνιες, φωλιές ή άλλα σημεία απροσπέλαστα από τον άνθρωπο.

Συγκεκριμένα, ορισμένοι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούν κρέας εμποτισμένο με κάποιο δυνατό φυτοφάρμακο για να εξολοθρεύσουν κοράκια, κουνάβια αλλά και αδέσποτους σκύλους που θανατώνουν νεογέννητα αρνιά και κατσίκια.