Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, υλοποιούν από το Φεβρουάριο του 2003 πρόγραμμα για τη διαχείριση και προστασία των αρπακτικών πτηνών σε τρεις περιοχές ειδικής προστασίας στην Κρήτη.

Το πρόγραμμα έχει διάρκεια ενός έτους, υποστηρίζεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη (πιστώσεις ΕΤΕΡΠΣ) και υλοποιείται σε ορεινές περιοχές των Νομών Χανίων, Ρεθύμνου και Λασιθίου.

 

ΕΛΟΣ ΤΟΠΟΛΙΑ – ΣΑΣΣΑΛΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ

Η περιοχή αυτή στη νοτιοδυτική Κρήτη στο Νομό Χανίων περιλαμβάνει σημαντικές περιοχές για τα πουλιά όπως το Όρος Κουτρούλης, περιοχές με πολλά σπάνια κι ενδημικά είδη φυτών (Όρος ¶γιος Δίκαιος και Τοπολιανό φαράγγι) και ένα σπάνιο για την Κρήτη δάσος καστανιάς.

Αρπακτικά όπως Όρνια, Χρυσαετοί, Βασιλαετοί, Σπιζαετοί, Πετρίτες και Μαυροπετρίτες, βρίσκονται στην περιοχή. Τμήμα της περιοχής ανακηρύχθηκε πρόσφατα Καταφύγιο ¶γριας Ζωής, λόγω της σημασίας της για τον Γυπαετό. Eδώ αναπαράγεται ένα από τα τέσσερα τελευταία ζευγάρια Γυπαετών όλης της Κρήτης και μάλιστα με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.

Εξαιτίας της σημασίας της ευρύτερης περιοχής για την προστασία των αρπακτικών, σημείο της στην κορυφή του όρους ¶γιος Δίκαιος επιλέχθηκε στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-Φύση για τη Διατήρηση- Προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα για να φιλοξενήσει ταΐστρα για τα αρπακτικά πουλιά, η λειτουργία της οποίας συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του προγράμματος ΕΤΕΡΠΣ (2003-2004).

Βόρειο σύνορο της ορεινής αυτής περιοχής είναι το Τοπολιανό φαράγγι ενώ νότια καταλήγει μόλις κάτω από την κορυφή του όρους ¶γιος Δίκαιος (1.008 μ.). Στα δυτικά ορίζεται από το όρος Κουτρούλης (1.071 μ.) και την κορυφή του όρους Ψηλό Κεφάλι (901 μ.) κι ανατολικά οι οικισμοί Σάσσαλος και Μυλωνού είναι το όριό της.

Μέσα στα όρια της περιοχής βρίσκονται το Τοπολιανό φαράγγι και ο ποταμός Τυφλός, η βόρεια πλευρά και η κορυφή του Αγίου Δικαίου, η ανατολική πλευρά και η κορυφή του όρους Κουτρούλης και τα χαμηλότερα βουνά Ψηλό Κεφάλι, Όξω Κοπρούλα (695μ), Βιτσιλάνγκος (683μ) και Σελλάκια (573μ) (χάρτης 1). Στο Τοπολιανό φαράγγι, βρίσκεται επίσης το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας με τους εντυπωσιακούς σταλακτιτικούς και σταλαγμιτικούς σχηματισμούς και με το ομώνυμο εκκλησάκι.

Το ανάγλυφο της περιοχής είναι έντονο και χαρακτηρίζεται από μεγάλες σε ανάπτυξη και πολύ βαθιές κοιλάδες ή χαραδρώσεις με σχήμα U.

Πολλοί χείμαρροι διαρρέουν την περιοχή και παρέχουν σχετικά σταθερή και μεγάλη ποσότητα νερού για μεγάλη διάρκεια του έτους. Το σημαντικότερο υδάτινο σύστημα είναι του Τυφλού ποταμού που αποστραγγίζει το βόρειο τμήμα της περιοχής.

Η αφθονία του επιφανειακού νερού εξηγεί και το ότι υπάρχουν στην περιοχή συστάδες καστανιάς (Castanea sativa) που συγκαταλέγονται στις σπανιότερες διαπλάσεις στην Κρήτη αλλά και σε όλη τη χώρα. Το δάσος καστανιάς ανάμεσα στον οικισμό Έλος και τα Περβόλια είναι το μεγαλύτερο δάσος καστανιάς στην Κρήτη.

Δεκαέξι από τα είδη φυτών της περιοχής είναι ενδημικά της Κρήτης και μερικά από αυτά χαρακτηρίζονται σπάνια από την IUCN και προστατεύονται από την Ελληνική Νομοθεσία. Στην περιοχή ζουν πολλά είδη σαλιγκαριών αλλά και δεκατέσσερα είδη εντόμων που βρίσκονται μόνο στην Κρήτη.

 

ΚΟΥΡΤΑΛΙΩΤΙΚΟ ΦΑΡΑΓΓΙ – ΠΡΕΒΕΛΗ

Η περιοχή αυτή στα νότια παράλια της κεντρικής Κρήτης, στο Νομό Ρεθύμνου, είναι πολύ σημαντική για τη διατήρηση του Γυπαετού αφού εδώ αναπαράγεται ένα από τα τέσσερα τελευταία αναπαραγωγικά ζευγάρια τόσο της Κρήτης όσο και των Βαλκανίων. Εδώ βρίσκουν εξάλλου καταφύγιο κι άλλα είδη προτεραιότητας όπως τα Όρνια (15 αναπαραγωγικά ζευγάρια), ο Χρυσαετός (ένα ζευγάρι) και ο Σπιζαετός (ένα ζευγάρι). Η σημασία της περιοχής για τα αρπακτικά εξηγείται κι από τη γεωγραφική της θέση αφού είναι συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα βουνά των Λευκών Ορέων και εκείνων της Κεντρικής Κρήτης (Ψηλορείτης, Αστερούσια).

Ο ποταμός Κουρταλιώτης ρέει ανάμεσα στα βουνά Κουρούπα (984 μ) και Ξηρό Όρος (904μ). Το φαράγγι του Κουρταλιώτη ποταμού ξεκινάει από το χωριό Κοξαρέ και εκβάλει στην περιοχή Λίμνη, στα νότια παράλια του Νομού Ρεθύμνου, αφού περάσει από την περιοχή της Πρέβελης (Χάρτης 2). Στην κορυφή του βουνού Κουρούπα φιλοξενείται και μία από τις ταΐστρες του προγράμματος που υποστήριξε το ΥΠΕΧΩΔΕ.

Το Κουρταλιώτικο φαράγγι έχει εξαιρετική αισθητική, βιολογική και οικολογική αξία. Εκτός από τις συστάδες Φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii) που αποτελούν το δεύτερο σημαντικότερο φοινικόδασος της Κρήτης, στις ορθοπλαγιές του φαραγγιού συναντάμε πλούσια βλάστηση, ενώ στις εκβολές του ποταμού υπάρχουν αμμοθίνες και διαπλάσεις ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), που είναι από τα πλέον προστατευόμενα θαλάσσια φυτά. Σημαντικά ζώα της ευρύτερης περιοχής του Κουρταλιώτικου φαραγγιού είναι η νεροχελώνα (Mauremys caspica) και το σπιτόφιδο (Elaphe situla). Πανευρωπαϊκά αυτά προστατεύονται από την κοινοτική Οδηγία για την τη Διατήρηση των Φυσικών Ενδιαιτημάτων (92/43/ΕΟΚ).

 

ΟΡΟΣ ΘΡΥΠΤΗΣ ΚΑΙ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ

Στην περιοχή αυτή της ανατολικής Κρήτης στο Νομό Λασιθίου βρίσκεται ένα ακόμη από τα τέσσερα τελευταία ζευγάρια Γυπαετού της Κρήτης αλλά και ολόκληρης της Βαλκανικής χερσονήσου. Στην περιοχή βρίσκονται επίσης Όρνια, Χρυσαετοί και Σπιζαετοί. Εξαιτίας της σημασίας της για τον Γυπαετό, η περιοχή της Θρυπτής και του όρους Ορνό έχει χαρακτηρισθεί ως Καταφύγιο ¶γριας Ζωής.

Στην περιοχή της Θρυπτής στα βόρεια του όρους Ορνό λειτουργεί τα τελευταία χρόνια ταΐστρα για τα αρπακτικά πουλιά.. Η περιοχή περιλαμβάνει την παράκτια περιοχή του Θόλου και την οροσειρά της Θρυπτής και του Ορνού, με εσωτερικούς γκρεμούς, χαράδρες και ορθοπλαγιές που κάνουν το ανάγλυφο τραχύ. Οι κορυφογραμμές που εκτείνονται ανάμεσα στις κορυφές Αφέντης (1.476 μ), Κάψα (997 μ), Παπούρα (1.010 μ), Κουφωτό (912 μ) και το θεαματικό φαράγγι του Χα είναι πολύ σημαντικές περιοχές για τα αρπακτικά πουλιά (Χάρτης 3).

Στην περιοχή του Θόλου βρίσκεται επίσης η Θηριοσπηλιά με αξιόλογη πανίδα ασπονδύλων καθώς και μια σημαντική αποικία νυχτερίδων του είδους Myotis blythii. Η χλωρίδα της περιοχής είναι πολύ πλούσια σε ενδημικά είδη.