Οι προσπάθειες για προστασία της θαλάσσιας χελώνας στη Ζάκυνθο που ξεκίνησαν στη αρχή της δεκαετίας του 80 είχαν σαν κύριο στόχο την προστασία από την επερχόμενη τουριστική λαίλαπα. Τα μποστάνια, οι ελαιώνες και τα βοσκοτόπια ήταν εν δυνάμει τουριστικές εγκαταστάσεις και οι παραδοσιακοί αγρότες και κτηνοτρόφοι μελλοντικοί τουριστικοί επιχειρηματίες. Σε αυτό το κλίμα κάθε νύξη για προστασία της χελώνας και του βιοτόπου της προκαλούσε έντονες αρνητικές αντιδράσεις, μέχρι και φυσική βία.

Μέσα στη γενική αντίδραση, και εκτός από τους ντόπιους φίλους μας, κυρίως τους ζακυνθινούς οικολόγους, φάνηκαν και κάποιοι άλλοι σύμμαχοι από κει που δεν το περιμέναμε. Ήταν κάποιοι ξένοι τουρίστες που ήθελαν να μάθουν για τις χελώνες και να βοηθήσουν. Αυτό μας έδωσε μια ιδέα. Αφού ο ξένος τουρίστας ήταν σεβαστό πρόσωπο (ειδικά τότε) και η δεδομένα φιλοπεριβαλλοντική άποψή του «πέρναγε» ευκολότερα στην τοπική κοινωνία, σκεφτήκαμε να τον «χρησιμοποιήσουμε». Πράγματι το 1986, ο ΑΡΧΕΛΩΝ (τότε ΣΠΘΧ - Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας) ξεκινάει με τη Λίλη Κορναράκη ένα πιλοτικό πρόγραμμα ενημέρωσης τουριστών πάνω στην παραλία του Λαγανά. Δεν αργούν να ακολουθήσουν και κάποιοι ξενοδόχοι που, με προτροπή ξένων τουριστικών πρακτόρων, μας καλούν να κάνουμε ενημερωτικές παρουσιάσεις στα ξενοδοχεία τους. Οι πολλές εθνότητες των εθελοντών του ΑΡΧΕΛΩΝ έδινε συχνά τη δυνατότητα οι παρουσιάσεις να γίνονται στη μητρική γλώσσα του εκάστοτε γκρουπ, ακόμα και για «δύσκολες» γλώσσες όπως σουηδικά ή δανέζικα! Το πρόγραμμα αποδείχτηκε πολύ επιτυχές αφού αφενός είχε πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα (οι ενημερωμένοι τουρίστες ενημέρωναν άλλους) και αφετέρου οι τουρίστες διαμαρτύρονταν για διάφορες παρανομίες και ασκούσαν πίεση για θεσμοθέτηση και τήρηση μέτρων προστασίας όχι μόνο στις ελληνικές αρχές, αλλά και στις πρεσβείες των χωρών τους και στο Ευρωκοινοβούλιο.

Οι τουρίστες στη Ζάκυνθο, σε μεγάλο ποσοστό ευρωπαίοι και κυρίως Βρετανοί, ήταν πολύ ευαισθητοποιημένοι στα θέματα προστασίας της Φύσης. Με τη στάση τους επηρέασαν ένα μεγάλο μέρος του τοπικού τουριστικού κυκλώματος, που με τη σειρά του επηρέασε βαθμιαία την ντόπια κοινωνία. Το σύνθημα που υπόβοσκε “oι τουρίστες θέλουν τις χελώνες” δημιούργησε έναν κοινωνικό προβληματισμό, που μακροπρόθεσμα λειτούργησε υπέρ της χελώνας και των μέτρων προστασίας με κορύφωση την ίδρυση του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου το 1999.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η καθυστέρηση δημιουργίας του Πάρκου (οι σχετικές συζητήσεις είχαν αρχίσει το 1989) ώθησε μεγάλες τουριστικές εταιρείες, όπως η TUI και η Thomson, να αποχωρήσουν από τη Ζάκυνθο με το σκεπτικό ότι είχαν δεσμευτεί στους πελάτες τους ότι θα γίνονταν επιτέλους το Θαλάσσιο Πάρκο και θα εφαρμόζονταν κάποια μέτρα προστασίας.

Μια τουριστική «ατραξιόν» που δημιουργήθηκε με τον καιρό στη Ζάκυνθο είναι τα σκάφη παρατήρησης χελωνών. Η δραστηριότητα αυτή είναι επικερδής για μια ομάδα ντόπιων λεμβούχων και, εφόσον τηρούνται κάποιοι βασικοί κανόνες, συμβατή με την προστασία της χελώνας. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ από την αρχή ενίσχυσε τη δραστηριότητα αυτή που θα έδινε ένα πρόσθετο εισόδημα σε μια κοινωνική ομάδα και θα εκτόνωνε την ανάγκη χιλιάδων επισκεπτών να δουν, έστω και στιγμιαία, το προστατευτέο αντικείμενο της Ζακύνθου. Μετά την ίδρυση του Φορέα Διαχείρισης, το Πάρκο βελτίωσε περαιτέρω τη συνεργασία αυτή και σήμερα η δραστηριότητα αυτή εκτελείται ελεγχόμενα σε συγκεκριμένο θαλάσσιο χώρο.

Επίσης, οι τουρίστες μπορεί να αποτελέσουν μόνιμο εργαλείο χρηματοδότησης μιας προστατευόμενης περιοχής εφόσον υπάρχουν οι υποδομές για τη σωστή διαχείρισή τους μέσα στην περιοχή. Για παράδειγμα στη Ζάκυνθο, συζητιέται η θεσμοθέτηση ενός ειδικού «τέλους» στα εισιτήρια που, αν και μικρό, μπορεί να συγκεντρώνει αθροιστικά ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό, λόγω του μεγάλου αριθμού των τουριστών.

Συμπερασματικά, ο τουρισμός στη Ζάκυνθο βοήθησε στη θεσμοθέτηση της προστασίας της χελώνας και αποτελεί έναν δυναμικό πόρο που μπορεί να βοηθήσει περισσότερο στην εμπέδωση και βελτίωση της προστασίας.

Δημήτρης Μαργαριτούλης
ΑΡΧΕΛΩΝ, Σολωμού 57, 104 32 ΑΘΗΝΑ