Πετροκλήδες

Το Γένος των Πετροκλήδων (Oenanthe sp.) και πιο συγκεκριμένα το είδος Σταχτοπετροκλής (Oenanthe oenanthe) περιγράφτηκε για πρώτη φορά από τον Λινναίο (1707 - 1778), στην εργασία του Systema naturae το 1758 ως Motacilla oenanthe. Το όνομα του γένους Oenanthe το συναντάμε και ως ονομασία ενός γένους φυτών και προέρχεται από την ελληνική λέξη "οίνος" και "άνθος", επειδή η μυρωδιά των λουλουδιών αυτών των φυτών μοιάζει με τη μυρωδιά του κρασιού. Στην περίπτωση του Πετροκλήδων, η επιστημονική ονομασία του έχει να κάνει με το ότι όταν έρχεται από την Αφρική, στην ανοιξιάτικη μετανάστευση, εμφανίζεται την περίοδο της άνθησης των σταφυλιών.

Σταχτοπετροκλής Oenanthe oenanthe

Ο Σταχτοπετρόκλης είναι ένα μικρό στρουθιόμορφο πουλί με τη μεγαλύτερη κατανομή από όλα τα άλλα είδη της οικογένειας, που περιλαμβάνει τρεις ηπείρους, την Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι ένα εντομοφάγο, μεταναστευτικό είδος που όλοι οι πληθυσμοί του περνούν το χειμώνα τους στην Αφρική. Φωλιάζει σε τρύπες και λαγούμια, σε ανοιχτές βραχώδεις περιοχές, σε σωρούς από πέτρες, σε αμμόλοφους και ημιορεινά βοσκοτόπια, από το επίπεδο της θάλασσας και σε μικρά ή μεγάλα νησιά μέχρι και σε ορεινά λιβάδια μέχρι τα 2000μ. υψόμετρο.

Στην Ελλάδα είναι κοινό είδος και παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ορεινή και νησιωτική χώρα. Υπάρχει μια διαφοροποίηση με την Ασπροκώλα (Oenanthe hispanica melanoleuca) σε σχέση με το υψόμετρο που καταλαμβάνουν τα δύο είδη την περίοδο αναπαραγωγής. Στην ηπειρωτική Ελλάδα , συναντούμε και τα δύο είδη σε ένα μέσο ύψος από 500 έως 1000μ., με την Ασπροκώλα στα υψηλότερα υψόμετρα και τον Σταχτοπετρόκλη στα χαμηλότερα. Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και σε κάποια Κυκλαδονήσια, καθώς και στην Θράκη, τον Σταχτοπετρόκλη τον συναντάμε να φωλιάζει κυρίως σε πολύ χαμηλά υψόμετρα, στο επίπεδο της θάλασσας.

Στον ελληνικό χώρο φωλιάζει το υποείδος O.o. libanotica.

Ο Σταχτοπετρόκλης, σε σχέση με το μέγεθος του, πραγματοποιεί ένα από τα μεγαλύτερα ταξίδια, διασχίζοντας ωκεανούς, πάγους και ερήμους. Την άνοιξη ξεκινάει το ταξίδι του από την Αφρική, από περιοχές νότια της Σαχάρας, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι πάνω από μια απέραντη περιοχή του βόρειου ημισφαιρίου, η οποία περιλαμβάνει την βόρεια και κεντρική Ασία, την Ευρώπη, την Γροιλανδία, την Αλάσκα και μέρος του Καναδά. Το φθινόπωρο, τα πουλιά γυρίζουν στην Αφρική, στις παραδοσιακές περιοχές που διαχείμαζαν και οι πρόγονοι τους εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Πουλιά από τη μεγαλύτερη σε μέγεθος και πιο ανοιχτόχρωμη φυλή, τη Γροιλανδική leucorhoa, πραγματοποιούν τα μακρύτερα υπερωκεάνια περάσματα από κάθε άλλο στρουθιόμορφο. Την άνοιξη οι περισσότεροι Σταχτοπετροκλήδες μεταναστεύουν ακολουθώντας το διάδρομο που ξεκινά από την Αφρική και μέσω της Ηπειρωτικής Ευρώπης, των Βρετανικών νησιών και της Ισλανδίας, καταλήγουν στη Γροιλανδία. Το φθινόπωρο, καταγραφές πουλιών πάνω σε πλοία, έδειξαν, ότι ορισμένα πουλιά διέσχιζαν τον βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό με κατεύθυνση από τον Καναδά και την Γροιλανδία προς τις ακτές της νοτιοδυτικής Ευρώπης (πάνω 2500 χλμ απόσταση). Πουλιά που φωλιάζουν στον ανατολικό Καναδά πιστεύεται ότι πετούνε από την ‘Νέα Γη’ (Newfoundland) προς στις Αζόρες (1600 χλμ) πριν συνεχίσουν προς την Αφρική.

Αμμοπετροκλής Oenanthe isabellina

Και ο Αμμοπετρόκλης, όπως και τα άλλα είδη αυτής της οικογένειας που συναντάμε στην Ελλάδα, είναι ένα μικρό, εντομοφάγο στρουθιόμορφο. Ο Αμμοπετρόκλης σε σχέση με τα άλλα είδη της οικογένειας είναι το πιο εδαφόβιο και αυτό που μετακινείται περισσότερο περπατώντας από ότι πετώντας. Αναπαράγεται στην νότια Ρωσία και κεντρική Ασία και στο βόρειο Πακιστάν. Ξεχειμωνιάζει στην Αφρική και την Ινδία. Η Ελλάδα είναι το δυτικότερο σημείο εξάπλωσης του είδους, γι’ αυτό και στην κεντρική και δυτική Ευρώπη παρατηρείται πολύ σπάνια.

Στη φθινοπωρινή μετανάστευση μπορεί να μπερδευτεί με τον θηλυκό Σταχτοπετροκλή.

Στην Ελλάδα, τον Αμμοπετροκλή τον συναντάμε στην ανατολική Ηπειρωτική κεντρική Ελλάδα (ανατολικά της Πίνδου), στην Πελοπόννησο την πεδινή Θράκη, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Σε γενικές γραμμές, η πραγματική κατανομή του είδους είναι άγνωστη.

Φωλιάζει σε χαμηλά υψόμετρα μέχρι και το επίπεδο της θάλασσας, συνήθως σε στέπες, σε φτωχές σε βλάστηση πεδιάδες και στο κατώτερο μέρος των γυμνών βουνοπλαγιών.

Ασπροκώλα Oenanthe hispanica

Η Ασπροκώλα είναι ο τρίτος αντιπρόσωπος της οικογένειας που φωλιάζει στον Ελληνικό χώρο. Μεταναστευτικό, εντομοφάγο και αυτό, πουλί που στον ευρωπαϊκό χώρο το συναντάμε σε δύο μορφές που διαφοροποιούνται γεωγραφικά, στην ανατολική φυλή O.h. melanoleuca που φωλιάζει και στην Ελλάδα και στη δυτική O.h.hispanica. Η ανατολική φυλή ξεχειμωνιάζει στο Σουδάν.

Κοινό είδος και πιο πολυπληθές από τον Σταχτοπετρόκλη, σε όλο τον ηπειρωτικό και νησιωτικό ελληνικό χώρο. Στα ηπειρωτικά την συναντάμε και πάνω από τα 1500μ. Φωλιάζει σε πιο βραχώδες τοπίο από αυτό του Σταχτοπετρόκλη, σε γυμνά ή αραιά δασωμένα, ξερά εδάφη και πετρώδεις βουνοπλαγιές, σε αμπελώνες, ξηρές καλλιέργειες, οικισμούς, και σε περιοχές με φρύγανα.

Παρδαλοπετρόκλης Oenanthe pleschanka

Ο Παραδαλοπετρόκλης είναι ένας κεντροασιατικός μετανάστης, η αναπαραγωγική του κατανομή του οποίου ξεκινάει από τα Βαλκάνια (νοτιοανατολική Ρουμανία, Βουλγαρία και βορειοανατολική Ελλάδα) και φτάνει στην Κίνα, ενώ ξεχειμωνιάζει στην βορειοανατολική Αφρική και στην Ινδία. Στην δυτική Ευρώπη είναι πολύ σπάνιος επισκέπτης.

Στον ευρωπαϊκό χώρο έχει καταγραφεί σε βραχώδεις ακτές, επίσης σε πετρώδεις ερημότοπους και βραχώδεις πλαγιές λόφων με λίγους θάμνους. Φωλιάζει σε κοιλώματα.

Στην Ελλάδα υπάρχουν αναφορές φωλιάσματος από την κεντρική Μακεδονία και Θράκη, καθώς και σε νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ελάχιστες από αυτές τις αναφορές όμως είναι αξιόπιστες και οι περισσότερες προέρχονται από τις μεταναστευτικές περιόδους. Είναι ένα είδος που εύκολα μπερδεύεται στη φύση με την Ασπροκώλα. Η παρουσία του είδους στην νοτιοανατολική Βουλγαρία, στη Τουρκία και αποσπασματικά στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν αποκλείει την εμφάνιση του και στον ελληνικό χώρο. Η αύξηση τα τελευταία χρόνια των παρατηρητών πουλιών και στο ελληνικό χώρο θα βοηθήσει στο να ξεκαθαρίσει σύντομα αυτό το αίνιγμα.

ΕρημοπετρόκληςOenanthe deserti

Ο Ερημοπετρόκλης είναι σπάνιος επισκέπτης της χώρας μας, αν και τα τελευταία χρόνια έχουμε συχνότερες εμφανίσεις. Η δυτική φυλή (O.d.homochroa) του Ερημοπετρόκλη αναπαράγεται στην Σαχάρα και στην Αραβική Χερσόνησο. Την ανατολική φυλή (O.d.atrogularis), τη βρίσκουμε να αναπαράγεται σε ημιέρημες εκτάσεις της κεντρικής Ασίας και να ξεχειμωνιάζει στο Πακιστάν και στην βορειοανατολική Αφρική.

Φωλιάζει σε υψίπεδα με πετρώδεις ή αμμώδεις ερημότοπους, φτωχούς σε βλάστηση, και σε πολύ ξηρές στέπες. Στην μετανάστευση, συχνά τον βρίσκουμε και μέσα σε καλλιεργούμενα εδάφη.

Και οι δύο φυλές παρατηρούνται πολύ σπάνια στην δυτική Ευρώπη.

Εχει καταγραφεί 13 φορές σε διάφορα σημεία του ελληνικού χώρου, στην Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη, Δωδεκάνησα, Κύθηρα, κ.α. (Επιτροπή Σπανίων Ειδών).

ΒουνοπετρόκληςOenanthe finschii

Ο Βουνοπετρόκλης είναι και αυτός σπάνιος επισκέπτης της χώρας μας. Είναι είδος που το συναντάμε σε ημιέρημες και βραχώδεις βουνοπλαγιές, από την Τουρκία και μέχρι το Αφγανιστάν ανατολικά και το δυτικό Πακιστάν. Είναι μετανάστης μικρών αποστάσεων γι’ αυτό και ξεχειμωνιάζει στην Αίγυπτο και σε χώρες της Μέσης Ανατολής, ενώ ένας μεγάλος αριθμό περνάει το χειμώνα του και σε περιοχές της Κύπρου.

Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 3 φορές, με πιο πρόσφατη την παρατήρηση ενός ατόμου τον Απρίλιο του 2010 στην Μυτιλήνη (Επιτροπή Σπανίων Ειδών).

Λευκόπυγος Πετρόκλης Oenanthe leucopyga

Και ο Λευκόπηγος Πετρόκλης περιλαμβάνεται, μαζί με τον Βουνοπετρόκλη και τον Μαυροπετρόκλη, στους πολύ σπάνιους επισκέπτες της οικογένειας, στον ελληνικό χώρο.

Είναι Αφρικάνικος, κυρίως, κάτοικος στις βραχώδεις ερήμους της Σαχάρας. Υπάρχουν δύο φυλές, η leucopyga, που την συναντάμε ανατολικά του Νείλου και η ernesti, που είναι και μεγαλύτερη σε μέγεθος, στην κεντρική και δυτική Σαχάρα.

Κυρίως είναι μόνιμος κάτοικος στις περιοχές κατανομής του είδους, συχνά όμως καταγράφεται ως σπάνιος επισκέπτης στην δυτική Ευρώπη

Έχει καταγραφεί 1 φορά στην Ελλάδα, στον Ομαλό της Κρήτης το 1993 (Επιτροπή Σπανίων Ειδών).

Μαυροπετρόκλης Oenanthe leucura

Άλλος ένας αφρικάνικος Πετρόκλης, με πολύ σπάνια παρουσία στην Ελλάδα. Είναι είδος της βορειοδυτικής Αφρικής και της Ιβηρικής χερσονήσου. Την συναντάμε σε απότομα φαράγγια και απότομες βραχώδεις πλαγιές, ακτές και βραχώδη οροπέδια με αραιή βλάστηση και σκόρπια δέντρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και μεγάλα υψόμετρα.

Έχουν αναγνωριστεί δύο φυλές, την leucura που αναπαράγεται στην νοτιοδυτική Ευρώπη και την syenitica, στην βορειοδυτική Αφρική.

Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 1 φορά στην Μήλο, το 1989 (Επιτροπή Σπανίων Ειδών).

Θεόδωρος Κομηνός