Τι είναι υγρότοπος;

Υγρότοποι είναι περιοχές φυσικές ή μη, που κατακλύζονται από νερό μόνιμα η περιοδικά. Το νερό αυτό μπορεί να είναι υφάλμυρο ή γλυκό, στάσιμο η τρεχούμενο, υπόγειο ή επιφανειακό. Υγρότοποι μπορεί να είναι δηλαδή λίμνες φυσικές ή τεχνητές, ποτάμια και δέλτα ποταμών, λιμνοθάλασσες, θαλάσσιες ακτές, παρόχθια δάση ή εκτάσεις με θαμνώδη βλάστηση, έλη ή βάλτοι.

Στις αρχές τις δεκαετίας του 1920, η Ελλάδα είχε τριπλάσια έκταση υγροτόπων από ότι σήμερα. Μέσα σε δύο γενιές αποξηράναμε όλα σχεδόν τα έλη και πολλές λιμνοθάλασσες. Περιορίσαμε την έκταση πολλών λιμνών ενώ άλλες τις εξαφανίσαμε εντελώς από τον χάρτη. Αλλάξαμε την ροή πολλών ποταμών, κτίσαμε φράγματα, εγκιβωτίσαμε κοίτες, εκχερσώσαμε παρόχθια δάση.

Σήμερα καλούμαστε να αποφασίσουμε για το 1/3 των υγροτόπων που απομείνανε, τι θα τους κάνουμε; Είναι σημαντικό να τους προστατεύσουμε και να τους διατηρήσουμε; Τους χρειαζόμαστε;

Θα πάρουμε το παράδειγμα της λιμνοθάλασσας Γιάλοβας για να δούμε ποια είναι τα οφέλη που προσφέρει ένας υγρότοπος στον άνθρωπο, ποιες είναι οι ηθελημένες και αθέλητες αλλοιώσεις που δέχεται και τι μπορούμε να κάνουμε αν θέλουμε να τους σώσουμε αφού παρόλες τις αλλοιώσεις τους εξακολουθούν να συγκαταλέγονται ανάμεσα στους πολυτιμότερους φυσικούς πόρους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης.

Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας

Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας είναι ένας υγρότοπος που αποτελείται από υφάλμυρο νερό αφού δέχεται την εισροή του γλυκού νερού των ποταμών Τυφλομύτη και Ξερολάγκαδο αλλά και του θαλασσινού νερού. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 έπεσε και αυτή θύμα της πολιτικής των αποξηράνσεων με σκοπό να μετατραπεί αυτό το "άχρηστο" έλος σε εύφορη καλλιεργήσιμη γη.

Το αποτέλεσμα ήταν η αποτυχία των αποστραγγιστικών έργων λόγω των πλούσιων υπόγειων νερών, ματιών, που δεν σταμάτησαν να αναβλύζουν.

Δείγμα των σφαλμάτων της προηγούμενης γενιάς παραμένουν τα κανάλια και οι αποστραγγιστικές τάφροι που αλλοίωσαν το οικοσύστημα της λιμνοθάλασσας, άλλαξαν τη ροή των ποταμών και μείωσαν την ενδυνάμει παραγωγικότητά της.

Παρόλα αυτά η φύση αντιστέκεται και αν και σε μικρότερη κλίμακα παραμένει ένα πλούσιο οικοσύστημα που φιλοξενεί πολλούς και θαυμαστούς επισκέπτες.

Υγρότοποι και Ιστορία

Γυρνώντας πίσω στα πολύ παλιά χρόνια βλέπουμε ότι οι υγρότοποι έχουν παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία του ανθρώπου αφού αποτελούν ένα από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα της γης.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι πολιτισμοί στο παρελθόν αναπτύχθηκαν κοντά σε υγρότοπους (Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Αρχαία Πέλλα). Σε όλους σχεδόν τους υγρότοπους συναντά κανείς ιστορικά μνημεία, ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας και πολιτισμού.

Έτσι και στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας βρίσκονται πολλά αρχαία μνημεία όπως ο μυκηναϊκός τάφος του Θρασυμίδη, το αρχαίο ρωμαϊκό υδραγωγείο, απομεινάρια της αρχαίας Πύλου αλλά και της νεότερης ιστορίας όπως το Παλιόκαστρο του 12 αιώνα.

Όλα δείγματα της πλούσιας γης που παρείχε άφθονα τα αγαθά της στον άνθρωπο. Ακόμα και σήμερα οι υγρότοποι αξιοποιούνται και χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για ποικίλες δραστηριότητες.

Αλιεία

Η αλιεία στους παράκτιους υγροτόπους βασίζεται στο γεγονός ότι πολλά είδη ψαριών μεταναστεύουν από τη θάλασσα στα υφάλμυρα νερά των λιμνοθαλασσών για να τραφούν μέχρι να μεγαλώσουν οπότε την εγκαταλείπουν για να επιστρέψουν ξανά στην θάλασσα. (πχ. Κέφαλοι, Τσιπούρες, Χέλια, Λαβράκια)

Στα στόμια των λιμνοθαλασσών οι αλιείς κατασκευάζουν ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις οι οποίες επιτρέπουν στα νεαρά ψάρια να φύγουν αλλά παγιδεύουν τα μεγάλα τα οποία αλιεύονται. Το ψάρεμα γίνεται επίσης με βάρκες και δίχτυα μέσα στην λιμνοθάλασσα.

Γεωργία

Η γεωργία κοντά και γύρω από τον υγρότοπο είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για πολλούς λόγους. Το νερό που αποθηκεύεται στον υγρότοπο μπορεί να χρησιμοποιείται για άρδευση.

Επίσης ο υγρότοπος λειτουργεί ως ρυθμιστής του κλίματος της ευρύτερης περιοχής, δηλαδή οι θερμοκρασίες μεταξύ μέρας και νύχτας ή χειμώνα και καλοκαίρι έχουν μικρότερη διακύμανση με αποτέλεσμα να ευνοούν την καλλιέργεια περισσότερων ειδών και να υπάρχει μια ευρύ ποικιλία γεωργικών προϊόντων.

Τα εδάφη γύρω από τους υγροτόπους είναι πιο εύφορα, πιο πλούσια σε νερό και σε θρεπτικά συστατικά.

Βόσκηση αγροτικών ζώων

Η βόσκηση της βλάστησης γύρω από τους υγρότοπους στη Μεσόγειο είναι μία πρακτική που ασκείται από τον άνθρωπο εδώ και 8.000-10.000 έτη. Η παρόχθια βλάστηση των υγροτόπων που είναι συνήθως κορεσμένη από το νερό έχει πολύ μεγάλη ποικιλότητα σε φυτικά είδη, το έδαφος έχει μεγάλη φυσική γονιμότητα και η παραγωγικότητα σε φυτομάζα είναι επίσης υψηλή.

Τα γνωρίσματα αυτά την κάνουν ιδιαίτερα ελκυστική για τα αγροτικά ζώα που βρίσκουν εκεί χλωρή τροφή και άφθονο νερό ακόμα και το καλοκαίρι. Η βόσκηση όταν γίνεται ορθολογικά και προγραμματισμένα μπορεί να αποτελεί μία από τις πιο αποδεκτές χρήσεις του υγροτόπου.

Αναψυχή

Η ποικιλία των άγριων ζώων και φυτών προσφέρουν ελκυστικά κίνητρα για τον επισκέπτη σε ένα υγρότοπο. Η παρατήρηση και φωτογράφηση πουλιών και αγριολούλουδων, η πεζοπορία, η απόλαυση του τοπίου, το ερασιτεχνικό ψάρεμα είναι μερικές από τις δραστηριότητες αναψυχής που μπορεί να απολαύσει κάποιος σε έναν υγρότοπο.

Στο εξωτερικό η παρατήρηση πουλιών ή bird-watching είναι πολύ διαδεδομένο χόμπι και τρόπος διακοπών. Πολλοί ξένοι έρχονται στην Ελλάδα και επισκέπτονται τους υγροτόπους μας ενώ οι Έλληνες σιγά-σιγά ανακαλύπτουν και αποκτούν όλο και περισσότερο ενδιαφέρον για τους υγροτόπους.

Εκπαίδευση

Λίγοι χώροι προσφέρουν τόσες ευκαιρίες για εκπαίδευση όσο οι υγρότοποι. Η ποικιλότητα του υγροτόπου, το πλήθος ζώων και φυτών αποτελούν ένα ζωντανό εργαστήριο για ένα μαθητή που μπορεί να γνωρίσει από κοντά τις πρώτες έννοιες της βιολογίας, της φωτοσύνθεσης, της τροφικής αλυσίδας, της αλληλεξάρτησης των οργανισμών, της χρησιμότητάς τους για τον άνθρωπο και έτσι μπορεί να μάθει να εκτιμάει και να καταλαβαίνει τις λειτουργίες της φύσης και του ανθρώπου μέσα σε αυτή.

Οι υγρότοποι αποτελούν ένα από τα πιο πρόσφορα μέρη για την οργάνωση εκπαιδευτικών εκδρομών τόσο σχολείων όσο και πανεπιστημίων. Εδώ αυτή η τάξη του Γυμνασίου παρατηρεί με τηλεσκόπια και κιάλια τα διάφορα είδη πουλιών.

Επιστήμη και έρευνα

Για τους ίδιους λόγους οι υγρότοποι προσφέρουν μια ανεξάντλητη ποικιλία θεμάτων για έρευνα σε πολλούς κλάδους όπως η Βιολογία, Υδρολογία, Γεωπονία, Δασολογία, Κτηνιατρική, Γεωλογία, Οικολογία και Επιστήμες του Περιβάλλοντος.

Στο εξωτερικό και σιγά-σιγά και στην Ελλάδα όλοι σχεδόν οι υγρότοποι παρακολουθούνται από ένα ευρύ επιστημονικό προσωπικό ώστε να διαχειρίζονται σωστά και να συνεχίζουν να προσφέρουν στον άνθρωπο όλα τα παραπάνω αγαθά.

Στη φωτογραφία ειδικός βοτανολόγος καταγράφει τα διαφορετικά είδη φυτών που βρίσκονται στην περιοχή.