Το νέο Πρόγραμμα LIFE «BalkanDetox», το οποίο χρηματοδοτείται από την Ε.Ε., στοχεύει στην αύξηση της ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης και στην ενίσχυση των ικανοτήτων σε εθνικό επίπεδο για την καταπολέμηση του προβλήματος της δηλητηρίασης της άγριας ζωής στα Βαλκάνια, η οποία αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αιτίες θνησιμότητας και ραγδαίας μείωσης του πληθυσμού για πολλά απειλούμενα είδη ζώων.

Δηλητηριασμένος Μαυρόγυπας (μπροστά) και Ασπροπάρης στη Βουλγαρία (Φωτ.: Hristo Peshev / FWFF)

Παρόλο που η δηλητηρίαση της άγριας ζωής είναι παράνομη στα Βαλκάνια, η επιβλαβής αυτή πρακτική εξακολουθεί να είναι ευρέως διαδεδομένη και αποτελεί μια πραγματική μάστιγα για την άγρια ζωή, ιδίως για τα πτωματοφάγα είδη ζώων όπως οι γύπες, το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

Χάρη στις δράσεις διατήρησης και ενημέρωσης στο πλαίσιο διαφόρων Προγραμμάτων που υλοποιούνται σε χώρες των Βαλκανίων, έχει ήδη σημειωθεί σημαντική πρόοδος και τώρα, η έναρξη ενός νέου φιλόδοξου Προγράμματος είναι ελπιδοφόρα για την περαιτέρω καταπολέμηση αυτού του κρίσιμου προβλήματος. Στο Πρόγραμμα LIFE «BalkanDetox», εννέα οργανώσεις θα συνεργαστούν με διάφορους εθνικούς και διεθνείς εμπλεκόμενους φορείς, από κυβερνητικές και δασικές αρχές έως κτηνοτρόφους και κυνηγούς, για να ελαχιστοποιήσουν αυτή την απειλή και να επιτύχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα σε επτά Βαλκανικές χώρες.

Ο Uroš Pantović, Συντονιστής του Προγράμματος LIFE «BalkanDetox», δήλωσε ότι: «Το Πρόγραμμα LIFE «BalkanDetox» βασίστηκε στο Βαλκανικό Πρόγραμμα Κατά της Δηλητηρίασης (Balkan Anti-Poisoning Project - BAPP) που συντονιζόταν από το Ίδρυμα για τη Διατήρηση των Γυπών (Vulture Conservation Foundation - VCF) και εστιάζει στη διασφάλιση της δέσμευσης των αρμόδιων εθνικών κυβερνητικών/διοικητικών αρχών για την καταπολέμηση της δηλητηρίασης της άγριας ζωής, ενώ θα επιτρέψει τη συνέχιση αυτής της πρωτοβουλίας για τη βελτίωση της διαχείρισης των περιστατικών δηλητηρίασης και την επίτευξη σημαντικής μείωσης της θνησιμότητας των γυπών και άλλων ειδών που πλήττονται από αυτήν την παράνομη πρακτική στα Βαλκάνια».

Δηλητηριασμένο Όρνιο και δόλωμα κυανίου (φωτ. Αρχείο ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ)

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος δηλητηρίασης της άγριας ζωής στην περιοχή των Βαλκανίων είναι η σκόπιμη τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων (φόλες) με σκοπό την εξάλειψη άγριων, αδέσποτων ή κατοικίδιων ζώων, ποιμενικών ή κυνηγετικών σκύλων, που μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στο ζωικό κεφάλαιο ή ως αποτέλεσμα αντεκδικήσεων μεταξύ χρηστών γης. Εκτός από τα είδη-στόχος υπάρχουν και άλλα είδη που πλήττονται, καθώς η συγκεκριμένη μέθοδος αποτελεί ένα μη επιλεκτικό μέσο εξόντωσης.

Οι γύπες, ως είδη που τρέφονται με ψοφίμια, πέφτουν συχνά θύματα δηλητηρίασης, είτε καταναλώνοντας άμεσα το δηλητηριασμένο δόλωμα, είτε καταναλώνοντας νεκρά ζώα που έχουν πεθάνει από δηλητηρίαση. Τα συχνά και διαδοχικά περιστατικά δηλητηρίασης στα Βαλκάνια οδήγησαν σε 465 επιβεβαιωμένους θανάτους γυπών τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ σύμφωνα με μελέτη του VCF εκτιμάται ότι τουλάχιστον 115 γύπες πεθαίνουν ετησίως από δηλητηρίαση στα Βαλκάνια, καθώς μόνο το ~20% αυτών των περιστατικών ανακαλύπτονται και τεκμηριώνονται.

Ο Ασπροπάρης "Λάζαρος" που δηλητηριάστηκε για δύο φορές στην Ελλάδα, τη 2η από αυτές θανάσιμα (Φωτ.: Αρχείο ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ)

 Ο José Tavares, Διευθυντής του Ιδρύματος για τη Διατήρηση των Γυπών VCF, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Αυτό το ανησυχητικό πρόβλημα προκάλεσε σοβαρή μείωση, ακόμη και εξαφάνιση ειδών γυπών στις Βαλκανικές χώρες, όπου οι πληθυσμοί τους εξακολουθούν να είναι πολύ χαμηλοί και κατακερματισμένοι. Εάν θέλουμε να επαναφέρουμε τους πληθυσμούς και τη κατανομή των γυπών σε προηγούμενα επίπεδα, επείγει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα. Οι γύπες, γνωστοί ως οι καθαριστές της φύσης, αφαιρούν τα κουφάρια νεκρών ζώων από τη φύση, βοηθώντας τα φυσικά οικοσυστήματα να διατηρηθούν υγιή, καθώς ενεργούν ως φυσικοί ανακυκλωτές και παρέχουν δωρεάν σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες που ωφελούν τη φύση, την άγρια ζωή και την κοινωνία στο σύνολό της!».

Το Πρόγραμμα LIFE «BalkanDetox» στοχεύει στην αλλαγή της συμπεριφοράς και των αντιλήψεων όλων των εμπλεκομένων, από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, ώστε να κατανοήσουν τη σοβαρότητα του προβλήματος, έως το ευρύ κοινό και τους χρήστες των δηλητηριασμένων δολωμάτων για να αντιληφθούν ότι πρόκειται για έγκλημα. Στόχος της Ομάδας του Προγράμματος είναι η αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σοβαρότητα της δηλητηρίασης της άγριας ζωής, ενώ θα παρέχει συμβουλές για ασφαλείς εναλλακτικές λύσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος (σύγκρουση ανθρώπου - άγριας ζωής), όπως προληπτικά μέτρα που δεν βλάπτουν τα ζώα ή το περιβάλλον. Επιπλέον, θα ενισχύσει τις επιχειρησιακές ικανότητες και θα συντονίσει τις θεσμικές δράσεις για την αύξηση της ανίχνευσης και τη βελτίωση της διαχείρισης των περιστατικών δηλητηρίασης, θα διευκολύνει την άμεση και αποτελεσματική αντίδραση σε τέτοια περιστατικά, καθώς και θα ενισχύσει την επιβολή του νόμου για την αποτροπή τους.

Τα άγρια ζώα και οι ποιμενικοί σκύλοι είναι τα πιο συχνά είδη - στόχος δηλητηρίασης (Φωτ.: Αρχείο ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ)

«Η παράνομη χρήση των δηλητηριασμένων δολωμάτων έχει οδηγήσει στο χείλος της εξαφάνισης τους γύπες και άλλα πτωματοφάγα αρπακτικά πουλιά στην Ελλάδα. Ενδεικτικά, το χρονικό διάστημα 2000-2016 εντοπίστηκαν δηλητηριασμένοι 194 γύπες και 11 Χρυσαετοί. Αυτοί οι αριθμοί μας δείχνουν πόσα πουλιά πεθαίνουν πραγματικά από δηλητηριασμένα δολώματα, καθώς το ποσοστό επανεύρεσης υπολογίζεται στο 10%-20% στην καλύτερη περίπτωση. Στην Ελλάδα, συγκριτικά με τους Βαλκάνιους γείτονές μας, έχουμε κατόπιν συστηματικής προσπάθειας και στοχευμένων ενεργειών δεκαετιών, μια καλή εικόνα για την έκταση του φαινομένου, για τα κίνητρα πίσω από αυτή την πρακτική και για τις τοξικές ουσίες που χρησιμοποιούνται, ενώ πλέον έχουν δρομολογηθεί και από την Πολιτεία ενέργειες όπως τα Τοπικά Σχέδια Δράσης για την αντιμετώπισης της παράνομης δηλητηρίασης.

Το Πρόγραμμα LIFE «BalkanDetox» έρχεται συνεπώς να χτίσει πάνω σε αυτές τις προσπάθειες, δίνοντας μεταξύ άλλων και ώθηση στην υλοποίηση των Τοπικών Σχεδίων Δράσης, καθώς αναμένεται να συνδράμει σε μεγάλο βαθμό τις αρμόδιες υπηρεσίες παρέχοντας κατάλληλη κατάρτιση μέσω εξειδικευμένων σεμιναρίων και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για την αντιμετώπιση του φαινομένου», επισημαίνει η Κωνσταντίνα Ντεμίρη, Συντονίστρια της Ομάδας Εργασίας Ενάντια στα Δηλητήρια και Υπεύθυνη Πολιτικής της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας.